مهمترین دعاوی در صلاحیت دادگاه خانواده
صلاحیت دادگاه خانواده یکی از مهمترین دعاوی در دادگاه خانواده، دعاوی مربوط به نگهداری کودکان است. این دعاوی معمولاً به دلیل طلاق یا جدایی والدین برای تعیین حضانت، حضور پدر و مادر و حقوق والدینی ارائه می‌شوند. در این دعاوی، دادگاه باید تصمیم بگیرد که کجا کودک باید زندگی کند و چه مقدار زمان باید با هر والدین بگذرد. این نوع دعاوی میتواند برای کودکان بسیار تأثیرگذار باشد و به عنوان یکی از اهمیت‌های اساسی دادگاه خانواده محسوب می‌شود.
در ادامه ضمن ارایه تعریف دعاوی خانواده به مهم ترین مصادیق آن اشاره می شود :
1) انحلال نکاح و عقد ازدواج
منظور از انحلال عقد نکاح یا عقد ازدواج به عنوان یکی از مهم ترین دعاوی خانوادگی، همان پایان دادن عقد ازدواج است که به طرق مختلف ممکن است رخ دهد:
الف – طلاق به درخواست مرد
مطابق ماده 1133 قانون مدنی و مقررات شریعت اسلام مرد بدون نیاز به دلیل هر وقت بخواهد می تواند همسر خود را طلاق دهد که البته قبل از اقدام به جریان صیغه طلاق باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و به وسیله دادخواست طلاق تشریفات لازم را در خصوص صدور حکم و اجازه طلاق انجام دهد.
ب – طلاق به درخواست زوجه
هرچند که مطابق قانون اصولاً و ابتدائاً زن حق طلاق ندارد اما دلایل زیادی وجود دارد که زن و زوجه هم می تواند از دادگاه خانواده تقاضای طلاق نماید
ج – طلاق توافقی
در این نوع طلاق زن و شوهر در خصوص کلیه حقوق و تکالیف ناشی از زندگی مشترک توافق نموده و به اتفاق و با توافق یا مستقیم به دادگاه خانواده مراجعه می نماید و یا اینکه در صورت عدم امکان و عدم تمایل به مراجعه شخصی به دادگاه خانواده، برای طلاق توافقی به دو وکیل متخصص دعاوی خانواده و طلاق توافقی وکالت می دهد. لازم به ذکر است مطابق شرایط جدید،طلاق توافقی، با تشریفات و پیچیدگیهای خاصی قابل انجام است.
د – فوت هر یک از زوجین
این نیز خود یکی از راه های انحلال قهری عقد نکاح است.به عبارت دیگر بعد از فوت زن یا شوهر عقد نکاح در عین حال که پایان می یابد واجد اثرات و ویژگی هایی می شود که در قالب حقوق خانواده قابل بررسی و مطالعه و بعضاً اتخاذ تصمیم از سوی دادگاه خانواده ضرورت پیدا می کند.مثل مقررات راجع به ارث و مهریه و عده و سقوط اذن ازدواج فرزندان و بسیاری موارد دیگر.
ه – فسخ نکاح و ازدواج
عقد ازدواج ذاتاً یک قرارداد است و طبیعتاً مانند هر قرارداد دیگر فسخ، یکی از راه های انحلال و پایان آن است.منظور از فسخ این است که با اراده یک نفر به دلایل قانونی یکی از زوجین حق داشته باشد که قرارداد را منحل نماید.مثل فسخ به دلیل تخلف از شرایط ضمن عقد و یا فسخ به دلیل وجود خیارات قانونی (منظور از خیارات قانونی اختیاراتی است که قانون گذار به یکی از طرفین برای فسخ معامله داده است).
خیارات قانونی یا همان اختیار فسخ معامله در عقد نکاح دقیقا مانند سایر قرادادها نیست و محدودیت هایی دارد. البته خود عقد نکاح هم یک قرارداد کاملا آزاد نیست و تحت شرایط سخت گیرانه ای انجام می شود(اختیارات فسخ معامله در عقد نکاح عبارنتد از خیار عیب، خیار تدلیس و خیار تخلف از شرط ضمن عقد).صلاحیت دادگاه خانواده
و – بطلان عقد نکاح
اگر عقد نکاح به هر دلیلی مغایر و مخالف با قانون و شریعت واقع شود یک یا هر دو طرف می توانند از دادگاه خانواده تقاضای ابطال یا بطلان عقد نکاح را بنمایند مثل موردی که بعد ار عقد زن یا شوهر پی میبرند که از محارم هم هستند.
ز – بذل مدت
این طریق انحلال خاص ازدواج موقت است و استثنائاً نیاز به رسیدگی و دخالت دادگاه خانواده ندارد و متقاضی می تواند با مراجعه به دفتر خانه مجری ازدواج موقت و یا حتی خود راساً صیغه آن را جاری و عقد ازدواج موقت یا همان متعه و صیغه را بی اثر کند.
2- مطالبه و اجرای مهریه
مهریه یکی از حقوقی است که به زن تعلق می‌گیرد و بر اساس شرایطی که در قانون تعیین شده است، مرد موظف است آن را به زن پرداخت کند. مهریه میتواند به صورت نقدی، ملکی یا دیگر اموال باشد. این حق، به منظور حمایت اقتصادی زن در صورت جدایی یا طلاق ایجاد شده است.
برای مطالبه و اجرای مهریه، زن باید ابتدا اثبات کند که مهریهی توافق شده بین او و شوهر وجود دارد. سپس میتواند از طریق دادگاه اقدام به مطالبه و اجرای مهریه کند. در صورتی که شوهر مهریه را پرداخت نکند، دادگاه میتواند اقدامات لازم را برای تأمین و اجرای آن اتخاذ کند، از جمله مصادره اموال یا اموال شخص ثالث.
در بسیاری از کشورها، معمول است که مهریه به زن پرداخت شود و این یکی از حقوق اساسی زنان به شمار می‌رود. اما در برخی جوامع، این مسئله هنوز به یک موضوع اخلاقی و اجتماعی تبدیل شده است و برخی افراد ممکن است با این مفهوم مخالفت کنند. اما در کل، مهریه یک حق اساسی زنان است که باید رعایت شود و در صورت نقض، می‌توانند از حمایت دولت و قوانین استفاده کنند.
مطالبه مهریه به دو طریق امکان دارد
الف – مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست مطالبه مهریه، که در این فرض خواهان یعنی همان زوجه میتواند به همراه دادخواست مطالبه مهریه تقاضای توقیف اموال و تامین خواسته نیز بنماید.
ب – مراجعه به اداره اجرای ثبت و تقاضای اجرای مهریه و وصول آن از محل اموال شوهر
نکته : در حال حاضر (از دی ماه سال 1398 و اوایل سال 2020 میلادی) با صدور بخشنامه ای از سوی رییس قوه قضاییه ضرورتاً باید متقاضی مطالبه مهریه در ابتدا به اداره اجرای ثبت مراجعه نماید و پس از ان در صورت عدم امکان معرفی مال دادخواست خود را تقدیم دادگاه خانواده بنماید.
نکته : مهریه مانند هر مال دیگری به ارث میرسد پس زنی که در دوره حیات خود مهریه زا مطالبه ننموده است بعد از فوت، وراث او می توانند مهریه را از شوهر مطالبه نمایند.نکته جالب اینکه این وراث می توانند فرزندانی باشند که مهریه را از پدر خود مطالبه می کنند و جالب تر اینکه یک چهارم مهریه متعلق به خود زوج است.
نکته : در خصوص مطالبه مهریه و توقیف اموال لازم است خواهان و متقاضی بداند که می تواند حسب مورد و با توجه به نوع اقدام به روش های مختلف به زوج برای پرداخت مهریه فشار بیاورد که این عبارتند ار توقیف ملک، توقیف حساب بانکی، توقیف هر نوع مال ( حتی سهام واوراق بهادار و اموال و وجوه متعلق به زوج نزد ثالث) ، خودرو و هر نوع وسیله نقلیه، خط موبایل، تقاضای ممنوع الخروجی بدهکار و در موارد نادری جلب زوج.صلاحیت دادگاه خانواده
3- شروط ضمن عقد نکاح و ازدواج
1. رضایت طرفین: یکی از شروط اصلی ازدواج، رضایت طرفین بوده و هر دو طرف باید به طور آزادانه و بدون فشار ازدواج را قبول کنند.
2. شرایط قانونی: طرفین باید شرایط قانونی برای ازدواج را دارا باشند، از جمله رسیدن به سن قانونی، عدم وجود ازدواج قبلی هنگام ازدواج و …
3. پرداخت مهر: یکی از شروط مهم ازدواج، پرداخت مهر به عروس است که این مبلغ به عنوان حق حضور عروس در خانواده شوهر و به عنوان نشان از تعهد و مسئولیت شوهر نسبت به عروس تعبیر می‌شود.
4. عقدنامه: برای اثبات ازدواج و جلوگیری از مشکلات در آینده، عقدنامه ازدواج باید تهیه و امضاء شود و مفاد و شرایط ازدواج در آن دقیقاً ذکر شود.
5. تعهدات متقابل: طرفین باید تعهدات خود را نسبت به یکدیگر رعایت کنند و وظایف و حقوق هر یک از آنها در ازدواج به صورت شفاف تعیین شود.
6. موافقت خانواده: در برخی فرهنگ‌ها و اجتماعات، موافقت خانواده‌های طرفین نیز یکی از شروط اساسی ازدواج محسوب می‌شود.
7. انعقاد ازدواج به صورت رسمی: ازدواج باید به صورت رسمی و مطابق با قوانین و مقررات مربوطه انجام شود تا حقوق و تعهدات طرفین تضمین شود.
4- اجازه ازدواج مجدد برای مرد:
اصولا مرد به موجب الزامات قانونی حق ازدواج دائم بدون اذن همسر اول یا دادگاه را ندارد و در صورتی که به هر دلیل بخواهد با وجود همسر اول مجددا ازدواج نماید و در صورتی که همسر اول به وی این اجازه را ندهد باید به دادگاه خانواده مراجعه نموده و تقاضای اذن در ازدواج نماید این نیز خود یکی از موارد دعاوی خانواده است.
5- حضانت و ملاقات فرزندان مشترک :
یکی دیگر از موارد دعاوی خانوادگی دعوای حضانت و ملاقات برای ابوین (پدر و مادر) است. به موجب این حق که البته جنبه تکلیف هم دارد، حضانت یعنی نگهداری و مراقبت از فرزند پسر و دختر تا پایان سن 7 سالگی با مادر و پس از آن تا سن بلوغ با پدر است. در زمانی که یکی از والدین عهده دار حضانت است دیگری یا با توافق یا حکم دادگاه خانواده حق ملاقات دارد.صلاحیت دادگاه خانواده
نکته : جد پدری و نزدیکان دیگر برخلاف آنچه در فیلم ها و سریال های فاقد کارشناسی دیده می شود در هیچ فرضی حق حضانت و ملاقات ندارد. مگر اینکه خود طفل یا صاحب حق حضانت بخواهد.
نکته : در صورت فوت یکی از ابوین حضانت بی قید و شرط با دیگری است.
نکته : آنچه از قانون برمی آید هرچند عجیب این است که بعد از 15 سال تمام برای پسر و 9 سال تمام برای دختر به جهت خروج از حضانت و بلوغ آن فرد خود تصمیم می گیرد که به همراه چه کسی زندگی کند، که می تواند هیچ یک از پدر یا مادر نباشد.
6- سلب و لغو حضانت
هر یک از ابوین (پدر یا مادر) که در دوره ی استحقاق داشتن حق حضانت نیست و مدعی است که دیگری صلاحیت و شایستگی حضانت و نگهداری از اطفال را ندارد می تواند از دادگاه خانواده با تقدیم دادخواست و البته داشتن وکیل خوب عاوی خانوادگی تقاضای سلب حضانت یا لغو حضانت بنماید که از جمله این دلایل می تواند از امکان نداشتن وقت کافی برای تربیت و نگهداری فرزند، عدم داشتن توانایی مالی لازم برای اداره خود و فرزند مشترک، نداشتن شغل مناسب، اشتغال به حرفه ای خارج از عرف و در نهایت زندگی در محیط و فضای نامناسب و غیر اخلاقی و یا هر دلیل دیگری از این دست نام برد.صلاحیت دادگاه خانواده
7- نفقه و هزینه های زندگی زوجه
از ضروریات و اقتضاعات عقد نکاح تکلیف پرداخت هزینه های زندگی یا همان نفقه از سوی مرد است. در صورتی که مرد نفقه زن را پرداخت نکند علاوه بر به وجود آمدن حق طلاق برای زن تحت شرایطی این امکان وجود دارد که زن با مراجعه به دادگاه خانواده و تقدیم دادخواست مطالبه نفقه، مبلغ آن را با نظر کارشناس از مرد دریافت نماید.
نکته : مصادیق نفقه عبارت است از: خوراک، پوشاک، مسکن و هزینه های درمان و شامل موارد دیگر مثل هزینه سفر، شرکت در کلاسهای ورزشی، اعمال جراحی زیبایی و مواردی از این دست که عرف آن را غیرضروری می داند نیست.
نکته : مطابق یک رویه غلط و غیر منطقی سالهاست که علارغم وجود تورم و بالارفتن هزینه های زندگی مبلغ نفقه حوالی عدد حدودا 1 میلیون تومان درماه باقی مانده و به همین دلیل زوج خیلی تمایلی به مطالبه آن ندارد.
نکته : عدم پرداخت نفقه از سوی مرد می تواند منجر به ایجاد حق طلاق برای زن بشود نیز از سوی قانون گذارندادن نفقه یا ترک انفاق جرم دانسته شده است.
8- مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان
بارزترین مصداق مطالبه نفقه اقارب و نزدیکان امکان مطالبه نفقه از سوی فرزندان به طرفیت پدر است این نیز از جمله دعاوی خانواده و در صلاحیت دادگاه خانواده و البته بسیار شبیه نفقه زوجه است اما تفاوت هایی بین این 2 وجود دارد از جمله اینکه در تعیین نفقه زوجه شان زن در نظر گرفته می شود و در تعیین نفقه اقارب توانایی مالی فرد پرداخت کننده نفقه مد نظر خواهد بود.
نکته: منظور از اقارب هر خویشاوند نسبی است و فقز شامل فرزند نمی شود پس متصور است خواهر یا برادر یا دخترعمو و پسرعمو یا حتی عمو، عمه و خاله از فردی تقاضای نفقه کند.
9- الزام به تمکین زوجه و اثبات نشوز
منظور از تمکین ضرورت تبعیت و اطاعت از دستورات مرد در زندگی توسط زن (زوج) است. مصادیق تمکین و ضرورت اطاعت تحت عنوان تمکین عام و خاص نامگذاری شده است که منظور از تمکین عام، بودن و حضور داشتن زن در منزل انتخابی شوهر و منظور ای تمکین خاص داشتن رابطه خاص زن و شوهر است. اگر زنی از شوهر خود تمکین نکند متصف به صفت نشوز می شود و او را ناشزه می گویند.
نکته : نشوز این است که به آن زن نفقه تعلق نمی گیرد و مرد می تواند به همین دلیل تقاضای ازدواج مجدد نماید.
نکته : بین دو دعوای نفقه و تمکین ارتباط تنگاتنگی وجود دارد که قبل از اقدام مشورت با وکیل خوب خانواده را ضروری می نماید.صلاحیت دادگاه خانواده
10- نامزدی و خسارت ناشی از برهم زدن آن
منظور از دوره نامزدی در عرف زمانی است که زن و شوهر عقد کرده ولی زندگی مشترک را آغاز نکرده و اما منظور قانون گذار از دوره نامزدی دوره قبل از عقد ازدواج است و به عبارت دیگر در سیستم حقوقی ایران دوره ای تحت عنوان دوره عقد تا شروع زندگی مشترک و عروسی وجود ندارد.پس به تعبیر قانونی دوره نامزدی زمانی است که مذاکرات قبل از عقد و شکل گیری رابطه عاطفی و مرحله آشنایی در جریان است.
گذشته از اینکه به تغییر قانونی وعده ازدواج ایجاد علقه زوجت نمی کند و تعهد به ازدواج تکلیفی یا حقی برای طرفین ایجاد نمی نماید. اگر مرد یا زن به هم هدیه ای بدهند این هدیه در قالب عقد هبه یا بخشش تفسیر می شود و مطابق مواد 1034 به بعد قانون مدنی امکان استرداد هدایای دوران نامزدی وجود دارد این از جمله دعاوی خانواده است و در صلاحت رسیدگی دادگاه خانواده.
11- مطالبه و استرداد جهیزیه
از جمله دیگر دعاوی خانواده و عناوین در صلاحیت دادگاه خانواده می توان دعوای استرداد و مطالبه جهیزیه را نام برد. منظور از جهیزیه اموال، کالاها و اشیایی است که توسط روجه و خانواده وی مطابق عرف و رسم جاری زن با خود به خانه شوهر برد. بعد از اینکه به هر دلیلی زن و شوهر در یک مکان زندگی نکته و فارغ از اینکه ترک منزل توسط زن موجه باشد یا نباشد زن حق بردن جهیزیه خود به مکان مورد نظر خود را دارد این اتفاق حتی می تواند قبل از وقوع طلاق بیفتاد.
نکته : در طول زندگی مشترک و آن زمانی که زن تصمیم به بردن جهیزیه می گیرد هر آن چیزی که موجود باشد متعلق حق وی قرار می گیرد و حق ندارد نوسازی وسایل را از شوهر بخواهد یا عوض یا مبلغ یا جایگزین آن را مطالبه کند. چه بسا مواردی که زن تصمیم به بردن جهیزیه می گیرد چیز قابل توجهی از آن موجود نباشد و اسباب موجود در منزل توسط فرد خریداری شده باشد که البته زن نسبت به آنها حق ندارد.
